بيشتر پدر و مادرها بر اين باورند که ختنه يک جراحي ساده و کوچک است اما والديني هم هستند که از عوارض اين عمل ظاهرا کوچک هراس دارند و کودک خود را تا سنين بالا براي ختنه نزد پزشک نمي‌برند. در همين رابطه گفتگويي انجام داده‌ايم با دکتر صلاح‌الدين دلشاد، فوق‌تخصص جراحي کودکان و نوزادان و عضو هيات علمي دانشگاه علوم‌پزشکي ايران، تا اطلاعات‌مان را در اين زمينه اصلاح کنيم...
از نظر پزشکي، چرا عمل ختنه بايد در پسر بچه‌ها انجام شود؟
در حقيقت مي‌توان گفت که ختنه اولين عمل جراحي تاريخ بشر است و در بسياري از اديان به‌ويژه در اسلام يک سنت تلقي ميشود و بر هر مسلماني واجب است که عمل ختنه را انجام دهد. انجام ختنه در پسربچه‌ها از بروز عفونت‌هاي ادراري، چسبندگي‌ها و سرطان‌هاي آلت جلوگيري مي‌کند و به همين دليل امروزه در بسياري از کشورها اين عمل شايع است، به طوري که 45 درصد پسران و مردان انگليسي ختنه شده‌اند اما پايين‌ترين آمار مربوط به کشور اسپانيا و حدود 3 درصد است.
بهترين زمان براي انجام ختنه چه سني است؟
هنوز اختلاف‌نظر بسياري در اين زمينه وجود دارد اما به اعتقاد من و بسياري از همکاران بهترين زمان براي اين عمل بين يک تا سه ماهگي است؛ چرا که کودک، مرحله نوزادي را طي کرده، رشد آلت تا حدودي صورت گرفته و از طرفي کودک هنوز به سني نرسيده که اين عمل موجب ايجاد خاطرات بد در ذهن او شود و عواقب رواني به همراه داشته باشد. اما توصيه ما اين است که اين عمل حتما قبل از دو سالگي انجام شود تا به بي‌هوشي نيازي نباشد و عمل با بي‌حسي صورت گيرد و احتمال خون‌ريزي کاهش يابد.
اگر انجام ختنه به تاخير بيفتد چه مشکلاتي براي کودک ايجاد ميشود؟
معمولا عفونت‌هاي ادراري در کودکان شايع است و دختربچه‌ها 5 تا 6 برابر بيشتر از پسربچه‌ها به اين بيماري مبتلا مي‌شوند اما در کودکان پسر زير يک سال که ختنه نشده‌اند، اين روند برعکس است. در عين حال همان‌طور که گفتم با افزايش سن کودک، بايد به جاي بي‌حسي از بي‌هوشي استفاده کرد. همچنين خون‌ريزي‌هاي ناشي از انجام ختنه بين يک تا سه ماهگي بسيار کمتر است و احتمال خون‌ريزي با افزايش سن، بيشتر ميشود و به تبع آن استرس و نگراني‌هاي خانواده نيز افزايش مي‌يابد.
آيا روش‌هاي مختلفي براي انجام ختنه وجود دارد؟
بله؛ براي انجام ختنه دو روش جراحي و استفاده از حلقه به کار گرفته ميشود. در جراحي، عروق گره‌زده شده و مخاط و پوست بخيه زده مي‌شوند اما در روش حلقه‌گذاري برش و بخيه وجود ندارد و پس از حدود يک هفته تا 10 روز حلقه استفاده شده خود به خود جدا ميشود و مي‌افتد.
اين روش‌ها چه عوارضي را در پي دارند؟
در صورتي که هر يک از اين روش‌ها به درستي انجام نشود، عوارض مختلفي را به همراه خواهد داشت. عدم برخورداري از تبحر لازم براي انجام عمل ختنه ممکن است موجب شود که پوست کافي در آن منطقه برداشته نشود و يا برعکس. احتمال هماتوم پس از عمل و جمع شدن خون زير پوست نيز وجود دارد. همچنين در صورت عدم انجام صحيح عمل ختنه ممکن است در درازمدت نوک مجرا دچار تنگي شود. استفاده نامناسب از دستگاه کوتر که در عمل ختنه براي سوزاندن رگ‌ها به کار مي‌رود نيز ممکن است موجب سوزاندن پوست شود.
از طرفي انجام عمل ختنه به دست افراد کم‌تجربه ممکن است بريده شدن قسمتي از سر آلت، ايجاد سوراخ‌هاي ديگر روي آلت تناسلي و همچنين ايجاد فيستول را به دنبال داشته باشد. گاهي نيز عوارض شديدي از ختنه‌هاي نادرست به جا مي‌ماند. در مواقعي که پوست به اندازه کافي برداشته نمي‌شود پس از مدتي مجددا پوست، تمام آلت را مي‌پوشاند و ترشحات مخاطي زمينه‌ساز سرطان در بزرگسالي ميشود. گاهي هم ممکن است با استفاده از حلقه در عمل‌هاي ختنه به دست افراد کم‌تجربه، سر آلت درون حلقه خفه شود که در اين صورت کودک قادر به ادرار نيست. بنابراين در انجام ختنه با استفاده از حلقه لازم است که اندازه حلقه‌ها متناسب انتخاب شوند. در عين حال، خون‌ريزي‌هاي شديد به خصوص در روش جراحي يکي از عوارض ختنه‌هاي نادرست است. بنابراين انجام اين عمل ظريف و حياتي حتما بايد توسط جراح يا ارولوژيست کودکان، ارولوژيست عمومي و جراح عمومي انجام شود و پزشکان عمومي تنها در صورت گذراندن دوره‌هاي آموزشي بايد اقدام به انجام اين عمل کنند تا از پس عوارض احتمالي آن هم برآيند.
بعد از عمل ختنه، مراقبت‌هاي خاصي لازم است؟
در عمل ختنه به روش حلقه‌گذاري، حلقه پس از يک هفته تا 10 روز مي‌افتد و کودک بعد از عمل مي‌تواند پوشک شود. حتي مي‌توانند کودک را بعد از ادرار کردن زير آب بگيرند چرا که پانسماني وجود ندارد اما انجام اين عمل فقط تا يک سالگي امکان‌پذير است. در روش جراحي کودک نبايد تا چند روز پوشک شود زيرا پانسمان از بين مي‌رود و تعويض آن براي کودک بسيار دردناک است. بعد از يک هفته هم مي‌توان کودک را به حمام برد تا پانسمان خود به خود جدا شود. گاهي بنا به صلاحديد پزشک و به منظور جلوگيري از عفونت آنتي‌بيوتيک تجويز ميشود اما در اکثر مواقع الزامي به اين کار نيست. اما نکته بسيار مهم اين است که گاهي پس از انجام عمل ختنه، عارضه تنگي دهانه مجرا را شاهد هستيم که به راحتي قابل پيشگيري است. اگر 3 تا 4 ماه بعد از انجام ختنه، نوک آلت کودک با وازلين يا ويتامين aچرب شود و تا يک ماه بعد هم مرتب ادرار کودک با آب شسته شود، اين عارضه ايجاد نخواهد شد.
و در چه صورتي نبايد کودک را ختنه کرد؟
به هر حال، کودکاني هستند که پوست روي آلت آنها ملتهب است که گاهي نياز به برش دارد زيرا موجب تنگي مجراي ادراري کودک ميشود و کودک نمي‌تواند ادرار کند. در صورت مشاهده چنين عارضه‌اي عمل ختنه به تاخير مي‌افتد و با رفع اين مشکل، ختنه انجام ميشود. گاهي نيز چسبندگي پوست به نوک آلت و خروج ترشحات زردرنگ (که زمينه‌ساز بروز سرطان در افراد ختنه نشده است) از آلت را شاهد هستيم که به صورت تورم و چسبندگي نمايان ميشود که بعد از برطرف کردن اين عارضه‌ها کودک مي‌تواند ختنه شود. اما در مواردي هم مشاهده ميشود که دهانه مجراي ادرار غير از محل طبيعي و زير آلت باز ميشود که به بيماري هيپوسپاديازيس شهرت دارد و ما در يک جراحي تقريبا پيچيده از پوست اضافي ختنه نشده براي ايجاد مجرا در محل طبيعي خود استفاده مي‌کنيم و اين جراحي بايد حدود يک سالگي و توسط ارولوژيست اطفال يا جراح اطفال انجام پذيرد و کودکاني که با وجود اين مشکل ختنه مي‌شوند به مشکل برمي‌خورند.
آيا انجام عمل ختنه روي فعاليت‌هاي جنسي فرد در بزرگسالي هم تاثيري دارد؟
پوستي که ختنه‌گاه را مي‌پوشاند از دو لايه پوستي و مخاطي تشکيل شده و کاملا از هم متفاوت‌اند و در صورت برش حين عمل ختنه، برش لايه مخاطي نبايد بيشتر از 5 ميلي‌متر باشد؛ چرا که در غير اين صورت، تاثير منفي بر فعاليت‌هاي جنسي دوران بزرگسالي خواهد داشت.
حرف آخر؟
ختنه يک عمل ظريف و حياتي است و مادر بايد در طول مدت جراحي کنار فرزندش باشد تا استرس کودک و حتي مادر کاهش يابد. در عين حال، من انجام ختنه بلافاصله بعد از به دنيا آمدن کودک (زير يک ماهگي) را توصيه نمي‌کنم. اگر چه اين جراحي معمولا بيش از نيم ساعت طول نمي‌کشد و به ظاهر ساده و پيش پا افتاده است اما گاهي با انجام غيرصحيح آن، عوارض گاها غيرقابل جبراني براي کودک به جا مي‌ماند که والدين بايد به اين نکته توجه ويژه داشته باشند و صرفا به دليل قيمت کمتر، کودک خود را براي انجام ختنه نزد افراد غيرمتخصص نبرند و در مورد يک پزشک ماهر و باتجربه حتما تحقيق کنند.